Szczepionki przeciwko chorobom zakaźnym stosowane u psów i kotów dają krótkotrwałą odporność, którą należy indukować poprzez szczepienia przypominające. Większość antygenów zawartych w szczepionkach wywołuje w organizmie powstawanie przeciwciał utrzymujących odpowiednie stężenie przeciwko czynnikom zakaźnym około roku, niektóre dłużej (np. parwowiroza psów lub panleukopenia kotów), a niektóre krócej (np. leptospiroza), zależnie od czynnika wywołującego chorobę i samej szczepionki (szczepionki żywe inaktywowane, zabite lub ze zmodyfikowanym materiałem genetycznym). Obecnie opracowane są już dość szczegółowe programy szczepień szczeniąt i kociąt, a następnie zwierząt dojrzałych, ale przy każdym szczepieniu ważne jest indywidualne podejście do pacjenta – ocena stanu zdrowia, warunków środowiskowych w których żyje i odpowiedni dobór szczepionek do wieku, rasy, gatunku zwierzęcia i jego trybu życia. Aby zabezpieczyć szczeniaki lub kocięta przed infekcjami, profilaktykę należy rozpocząć już u ich matek, które powinny być regularnie szczepione, dzięki czemu mleko, którym karmią swoje potomstwo zawiera wysoki poziom przeciwciał. Chronią one młode zwierzęta od pierwszych godzin życia, ale po pewnym czasie zanikają i dlatego pomiędzy szóstym a czternastym tygodniem życia zaleca się serię szczepień młodych zwierząt, aby uniknąć powstania „luki immunologicznej”, gdyż jest to moment, kiedy spada u nich odporność, jaką przekazały im matki. W okresie tym młode organizmy muszą być kilkukrotnie zaszczepione, aby wytworzyć własne, bardziej trwałe mechanizmy obronne. Szczenięta i kocięta najkorzystniej jest szczepić w tzw. „wczesnym programie szczepień”, gdzie pierwsze szczepienie wykonuje się w 6-8 tygodniu, kolejne w 10-12 tygodniu i ostatnie w 12-14 tygodniu życia zwierzęcia, najlepiej przy każdym szczepieniu zwiększając sukcesywnie ilość antygenów w szczepionce. „Późny program szczepień” stosuje się u zwierząt, u których nie rozpoczęto szczepień przed 12 tygodniem życia, wykonując dwa szczepienia w odstępie 3-4 tygodni. Po tak wykonanej serii szczepień młode zwierzęta powinny posiadać skuteczną odporność przeciw zagrażającym im chorobą zakaźnym, utrzymującą się przez co najmniej rok.
Program szczepień szczeniąt powyżej 6 tyg. życia
| 6-8 tydz. | 10-12 tydz. | 12-14 tydz. | |
| WCZESNY | nosówka, parwowiroza |
nosówka parwowiroza adenowiroza parainfluenza leptospiroza |
nosówka parwowiroza adenowiroza parainfluenza leptospiroza koronowiroza bordetelloza wścieklizna |
| powyżej 12 tyg. | powtórne szczepienie po 3-4 tyg. | ||
| PÓŹNY | nosówk parwowiroza adenowiroza parainfluenza leptospiroza |
nosówka parwowiroza adenowiroza parainfluenza leptospiroza koronowiroza bordetelloza wścieklizna |
|
Program szczepień kociąt powyżej 6 tyg. życia
| 6-8 tydz. | 10-12 tydz. | 12-14 tydz. | |
| WCZESNY | panleukopenia herpeswiroza kalciwiroza |
panleukopenia herpeswiroza kalciwiroza, chlamydioza białaczka |
panleukopenia herpeswiroza kalciwiroza chlamydioza białaczka koronawiroza wścieklizna |
| powyżej 12 tyg. | powtórne szczepienie po 3-4 tyg. | ||
| PÓŹNY | panleukopenia herpeswiroza kalciwiroza chlamydioza białaczka |
panleukopenia herpeswiroza kalciwiroza chlamydioza białaczka koronawiroza wścieklizna |
|
Kolejne szczepienia wykonuje się u zwierząt dorosłych szczepionką skojarzoną raz w roku. Można indywidualnie dopasowywać program corocznego szczepienia, jednak nawet częstsze szczepienie antygenami, przeciwko którym organizm wytwarza dłuższą odporność niż na rok, nie jest szkodliwe, tylko dodatkowo ćwiczy układ odpornościowy wypracowując skuteczną reakcję obronną, przeciwko danemu mikroorganizmowi. Nie wszystkie szczepienia są obowiązkowe, jednak regularne szczepienia szczepionkami skojarzonymi pozwalają uniknąć zarażeniu zwierzęcia wieloma chorobami zakaźnymi, natomiast każdy właściciel ma prawny obowiązek corocznego szczepienia swojego zwierzęcia przeciwko wściekliźnie, zgodnie z brzmieniem Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt Dz. U. z 2004 r. Nr 69. Poz. 625. Rozdz. 8. Art. 56. Ust. 1. Są to ogólnie polecane programy szczepień, ale ostatecznie to lekarz weterynarii podejmuje indywidualnie decyzje co do sposobu szczepienia danego zwierzęcia (wybór rodzaju szczepionki, termin szczepienia, ilość i terminy powtórzeń), zgodnie ze stanem obecnym pacjenta i wiedzą na temat chorób panujących na danym terenie.
Znane są badania naukowe na temat wytwarzania przez układ immunologiczny zwierząt odporności dłuższej niż na rok przeciwko niektórym chorobom (np. w przypadku parwowirozy psów lub panleukopenii kotów), nie mniej jednak w warunkach terenowych zaleca się coroczne szczepienie przeciwko wszystkim chorobom, również tym cechującym się wywołaniem dłuższej odporności. Podawane w różnych źródłach dane statystyczne dotyczące skuteczności i trwałości wytworzonej odpowiedzi immunologicznej w przypadku żadnej choroby nie ujmują 100% populacji zwierząt, lecz jedynie większość przebadanych zwierząt. Obecnie nie jesteśmy jeszcze w stanie stwierdzić rutynowo, które z zaszczepionych zwierząt wytworzyło skuteczną odporność przeciwko chorobom zakaźnym i jak trwała jest ta odporność u danego osobnika. A co w przypadku gdy nasze zwierzę znajduje się w grupie zwierząt, które nie wytworzyły tak długotrwałej odporności jak statystyczna większość osobników tego gatunku? A jeśli podana szczepionka w ogóle nie zadziała i zwierzę nie wytworzy odporności przeciwko chorobom zakaźnym? Częstsze szczepienia ograniczają brak skuteczności pojedynczych szczepień i dają możliwość większej kontroli nad chorobami zakaźnymi. Faktem jest, iż sczepienia nie są do końca bezpieczne, ale korzyści wynikające z ich stosowania w populacji zwierząt są zdecydowanie wyższe niż ryzyko wystąpienia ewentualnych powikłań u pojedynczego osobnika. Dlatego coroczne szczepienia przypominające są nadal polecane przez większość ośrodków naukowych w kraju i za granicą oraz przez wiele autorytetów z dziedziny medycyny weterynaryjnej. Pomijając tutaj aspekt ekonomiczny, który również jest istotny, iż łatwiej i taniej zaszczepić zwierzę raz w roku przeciw chorobom zakaźnym, niż później leczyć je na jedną z chorób o ciężkim i długotrwałym przebiegu, to jest jeszcze kwestia etyki, w której górę zawsze bierze zapobieganie chorobom, niż narażanie zwierząt na niepotrzebne cierpienie związane z zapadaniem na choroby zakaźne i ich uciążliwym leczeniem, a także chodzi tu o ograniczenie siewstwa drobnoustrojów do środowiska przez nosicieli, mogących być źródłem zakażenia dla zwierząt nie szczepionych, ale istnieje jeszcze chyba najważniejszy aspekt zdrowia ludzkiego, gdyż zwierzęta są również wektorami chorób niebezpiecznych dla zdrowia i życia człowieka, (np. wścieklizna, leptospiroza, herpeswiroza, chlamydioza), a w przypadku tego typu chorób musimy mieć pewność, że zrobiliśmy wszystko, by zapobiec ich rozprzestrzenianiu w naszym środowisku. Dlatego przy profilaktyce przeciwko chorobom zakaźnym należy zdać się na wiedzę i doświadczenie lekarza weterynarii zajmującego się zwierzęciem, który doradzi jak zaszczepić naszego pupila, dobierając indywidualny program szczepień dla każdego zwierzęcia.
Bibliografia
- Zdzisław Gliński, Krzysztof Kostro Choroby zakaźne zwierząt z zarysem epidemiologii weterynaryjnej i zoonoz (2003 r.)
- Hans G. Niemand, Peter F. Suter Praktyka kliniczna – Psy (2003 r.)
- Marian C. Horzinek, Vera Schmidt, Hans Lutz Praktyka kliniczna – Koty (2004 r.)
- Zdzisław Gliński, Krzysztof Kostro Choroby zakaźne psów i kotów – odporność, patologia, terapia (2005 r.)
- Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne Produkty lecznicze stosowane w weterynarii (2006 r.)